Και αν ο τίτλος του βιβλίου του εξαίρετου και δημοφιλέστατου Ολλανδού συγγραφέα Χις Κέγερ (γενν. 1942) ήταν «Το βιβλίο όλων των καημών», πάλι ταιριαστός θα ήταν. Μες στις σελίδες του αναδεύονται και αγωνιούν καημοί μεγάλοι – καημοί βαρείς, δυσβάσταχτοι, που κλείνονται είτε σε παιδικά στήθη είτε σε στήθη ενηλίκων. Το περίεργο –και ασύνηθες– είναι δε ότι στο βιβλίο αυτό, όπου υπάρχει η τραγωδία και ο φόβος, φυτρώνει και η ελπίδα, και το χιούμορ κάνει την εμφάνισή του φωτεινό, μικροσκοπικό και εξαίσιο, όμοιο με πυγολαμπίδα σε καλοκαιρινά νυχτωμένα νερά.
Σπουδαίο το Βιβλίο όλων των πραγμάτων! Τι τύχη κι αυτή τελευταίως – διαρκώς ωραία βιβλία με συντροφεύουν. Είθε μερικά από αυτά να συντρόφευαν τα παιδιά και τους νέους μας. Ακόμη και τους μεγαλύτερους, καθώς ένα καλό νεανικό βιβλίο είναι άριστη πνευματική συντροφιά και για ενηλίκους, μια και δίνει αφορμή για χίλιες δυο σκέψεις και επισκέψεις στην ανεξερεύνητη, μήπως και ερμητική, χώρα πολλών από τους σημερινούς νέους.
Οφείλω, όμως, να επισημάνω εξαρχής ότι το Βιβλίο όλων των πραγμάτων δεν είναι από τα λεγόμενα ευχάριστα βιβλία. Πρόκειται για βιβλίο που έχει πόνο πολύ στις σελίδες του, έχει και δάκρυ και παράπονο και αδικία – και βία. Και ο εξαγνισμός και η κάθαρση που προκαλούνται μέσα από την τελική έκβαση, και που είναι σχεδόν πάντοτε επιβεβλημένα, σύμφωνα με τους θείους ή τους ανθρώπινους νόμους και επιταγές, δεν χαροποιούν τον αναγνώστη, απλώς τον καθησυχάζουν. Ή του δίνουν την παρηγοριά ότι ο γλυκύτατος, ανυπεράσπιστος μικρούλης πρωταγωνιστής, εννιάχρονος Θωμάς Κλόπερ, έχει πλέον βρει εστίες αντίστασης που εκπορεύονται από την καρδιά του πρώτα, αλλά και από πρόσωπα σεβαστά που του συμπαραστάθηκαν. Η δε μητέρα του, μονίμως κακοποιημένη από τον θρησκόληπτο και παθολογικά έμμονο πατέρα του, βλέπει να φυτρώνουν ανθοί αγάπης γύρω της και μέσα της. Όσο για την αδελφή του, Μαργαρίτα το ωραίο της όνομα, δεν έχει και ανάγκη: δεν είναι ευάλωτη και τρωτή σαν τη μητέρα και τον Θωμά, γνωρίζει πώς να αντιστέκεται στην παραφροσύνη και στον σκοταδισμό του πατέρα.
Βρισκόμαστε στη μεταπολεμική Ολλανδία. Δύσκολα χρόνια για όλη τη λαβωμένη χώρα, για τις περισσότερες οικογένειες. Ο Θωμάς Κλόπερ μεγαλώνει μέσα στον φόβο και τη βία. Ο πατέρας του τον τιμωρεί, τον χτυπά, παραμορφώνει το πρόσωπο της μητέρας, που πλέον δεν αντιδρά κι όλο θλίβεται, αχ, ένα σπίτι των κριμάτων και των θυμάτων. Κι ένα Βιβλίο όλων των πραγμάτων. Πρόκειται για ένα χοντρό σχολικό τετράδιο, όπου ο μικρούλης καταγράφει μια μια τις μέρες του, μια μια τις λύπες του, έναν προς έναν τους καημούς του. Μα και μιλά με πείσμα και πίστη για το όνειρό του, που το είχε ξεδιπλώσει από την αρχή: Όταν μεγαλώσει, θα γίνει ευτυχισμένος! Καταγράφει, επίσης, τα χρώματα και τα σχήματα της ψυχής του, τα οποία βγαίνουν προς τα έξω μόνον γι’ αυτόν. «Το χαλάζι ήταν τόσο δυνατό, που έριξε τα φύλλα από τα δέντρα. Συνέβη στ’ αλήθεια στην οδό Γιαν βαν Έικ…» Αλλά τα δέντρα ήταν γεμάτα φύλλα. Ή «Επί μια εβδομάδα έκανε τόση ζέστη, που μέσα στα κανάλια της πόλης κολυμπούσαν τροπικά ψαράκια». Και με τη σκέψη του εξαφάνιζε όλα όσα ήταν απαγορευμένα γι’ αυτόν τις Κυριακές: τα τραμ, τα αυτοκίνητα, τα ποδήλατα και τα αγόρια που έπαιζαν ποδόσφαιρο στον δρόμο. Τα πουλιά τα άφηνε, γιατί αυτά δεν ήξεραν πως ήταν Κυριακή.
Συζητούσε, όμως, πολύ με τον Ιησού. Του παραπονιόταν. Πώς όχι, εξάλλου; «Γεια σου, Θωμά». Ήταν ο Χριστός. «Πώς πάει, καλό μου παιδί;» «Καλά», απάντησε ο Θωμάς. «Απλώς καλά ή μια χαρά;» ρώτησε ο Χριστός. «Απλώς καλά», είπε ο Θωμάς, «αλλά…». Δεν τολμούσε να συνεχίσει. Και, «Μη φοβάσαι, αγόρι μου», είπε ο Ιησούς. «Ηρέμησε, μπορείς να μου μιλήσεις. Δεν θα το πω σε κανέναν. Λόγω τιμής». Ο Χριστός έφερε το δεξί Του χέρι στην καρδιά. «Δεν κάνει να χτυπάει τη μαμά», είπε ο Θωμάς. Ένιωσε τα μάτια του να βουρκώνουν, αλλά δεν ήθελε να κλάψει…
H σωτηρία, ή μάλλον επίγνωση του ότι πρέπει να λυτρωθεί από την ταπείνωση και την καταπίεση και να αναζητήσει την ελευθερία, που δεν την κατέκτησε τελικώς χωρίς πόνους, ήλθε για τον Θωμά έπειτα από μια τυχαία επίσκεψη στο σπίτι ηλικιωμένης γειτόνισσας, της εξαίρετης κυρίας Βαν Άμερς, για την οποία τα παιδιά της πλατείας έλεγαν ότι ήταν μάγισσα. Μάγια, βέβαια, δεν του έκανε του Θωμά, τον έμαθε όμως να σκέπτεται καθαρά, χωρίς το σαράκι του φόβου, και να αντιδρά θαρραλέα. Ο πατέρας, βέβαια, απαγόρευσε τη σχέση λέγοντας «αυτή η γυναίκα είναι κομμουνίστρια», η μάνα όμως πλησίασε αθόρυβα τον γιο της στο κρεβάτι και του είπε ψιθυριστά: «Ο άντρας της κυρίας Βαν Άμερς έδωσε τη ζωή του για τη δική μας ελευθερία. Κι η ίδια έσωσε ανθρώπους στον πόλεμο. Από μένα έχεις το ελεύθερο να την επισκέπτεσαι, αλλά φρόντισε να μην το πάρει χαμπάρι ο μπαμπάς». Κι ο μικρούλης: «Εντάξει, μαμά. Μαμά;» Και η μάνα: «Ναι;» «Είσαι ευτυχισμένη;». Θα έτρεμε η καρδούλα του εκείνη τη στιγμή, όπως θα σπαρταρούσε και της ταλαιπωρημένης γυναίκας όταν του απάντησε: «Ναι. Εσύ με κάνεις ευτυχισμένη».
Τα γεγονότα, έπειτα από κείνο το βράδυ, ήταν καταιγιστικά. Και αναπάντεχα. Ήταν, όμως, και λυτρωτικά:
«Έλα μου εδώ. Κάτσε να μας κάνεις παρέα», μουρμούρισε ο Θωμάς. «Τι είπες;» άκουσε μια γνώριμη φωνή. Τα μάτια του έκλειναν από τη νύστα. «Είπα έλα εδώ. Κάτσε να μας κάνεις παρέα». Και ο Κύριος: «Οκέι», είπε και κάθισε στο κρεβάτι του αγοριού. «Ωραία ήταν απόψε», είπε ο Θωμάς. «Χαίρομαι», είπε ο Χριστός. «Ιησού; Μπορείς να βοηθήσεις τον πατέρα μου;» Και ο Ιησούς: «Φοβάμαι πως όχι». Και ενώ οι άγγελοι τον ρωτούσαν με αγωνία στον ουρανό όπου επέστρεψε: «Πώς είναι ο Θωμάς;», Εκείνος απάντησε πως θα πάει πολύ καλά. Και όντως. «Λοιπόν, Θωμά, τα κατάφερες; Έγινες ευτυχισμένος;» ρωτήθηκε χρόνια αργότερα. Κι εκείνος κούνησε το κεφάλι σε κατάφαση.
Μέσα στα βιβλία του Χις Κέγερ γνωρίζεις και βλέπεις τον κόσμο όπως ακριβώς είναι. Μια λύπη, μια χαρά, πόνος και αναζήτηση, αλληλεγγύη και απομάκρυνση, δίψα για ζωή και για αγάπη. Και, βεβαίως, έχει γραφτεί και είναι αληθές ότι «μέσω των νεαρών ηρώων του αποτυπώνεται ο κόσμος των ενηλίκων». Εάν δε κρίνει κανείς από το Βιβλίο όλων των πραγμάτων, το οποίο μετέφρασε θαυμάσια η αγαπητή Ινώ βαν Ντάικ-Μπαλτά, τα βιβλία του Ολλανδού συγγραφέα αποτελούν όπλα για ένα ανθρωπινότερο και πιο δίκαιο αύριο.
Ο Χις Κέγερ τιμήθηκε το 2012 με το διεθνές Βραβείο Άστριντ Λίντγκρεν, ένα από τα δυο κορυφαία βραβεία παιδικής λογοτεχνίας. Το άλλο είναι το Βραβείο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν.
Σημ.: Η Άστριντ Άννα Εμίλια Λίντγκρεν (1907-2002) θεωρείται η πιο σημαντική συγγραφέας παιδικής λογοτεχνίας στη Σουηδία. Η θέση της στη φαντασία των παιδιών παραμένει τόσο σίγουρη, όσο και εξαιρετική. Οι ιστορίες της δεν μπορούν να ξεχαστούν ποτέ. Το βραβείο Astrid Lindgren Memorial Award (ALMA) θεσπίστηκε από τη σουηδική κυβέρνηση στη μνήμη της και τιμά κάθε χρόνο συγγραφείς, εικονογράφους, αφηγητές ή υπέρμαχους της φιλαναγνωσίας, των οποίων το έργο αντανακλά το φιλελεύθερο πνεύμα της μεγάλης συγγραφέως.